Gabor Maté stelt dat veel van ons gedrag niet voortkomt uit bewuste keuzes, maar uit diep ingesleten overlevingsstrategieën die we als kind ontwikkelden. Wanneer we als jong kind ervaren dat bepaalde emoties of gedragingen niet welkom zijn bij onze ouders, passen we onszelf aan om liefde en acceptatie te behouden. Die aanpassing blijft niet beperkt tot onze jeugd, maar beïnvloedt hoe we als volwassenen omgaan met uitdagende situaties op het werk.
Dit fenomeen – waarbij we onbewust oude patronen herhalen die ooit noodzakelijk waren, maar nu in de weg kunnen zitten – komt voort uit diepgewortelde overlevingsstrategieën. Maar hoe en waarom ontstaan deze patronen? Om dat te begrijpen, moeten we eerst kijken naar de man die deze inzichten wereldwijd bekend maakte: Gabor Maté. Voor mijn vooronderzoek voor mijn volgende boek over trauma en karakterstructuren ben ik op zoek gegaan naar de kennis van Gabor Maté.
Wie is Gabor Maté?
Gabor Maté is een Hongaars-Canadese arts en auteur, bekend om zijn werk op het gebied van trauma, de ontwikkeling van kinderen en de invloed van trauma op volwassen gedrag. Na zijn vlucht als baby met zijn familie uit het naoorlogse Hongarije groeide hij op in Canada, waar hij jarenlang als huisarts en palliatief arts werkte. Hij zag in zijn praktijk keer op keer hoe vroege wonden doorwerken in het latere leven van zijn patiënten. Inmiddels is hij wereldwijd een veelgevraagd spreker over hoe jeugdervaringen gedrag en gezondheid beïnvloeden.
Zijn boeken bieden diepgaande inzichten in hoe trauma zich manifesteert en hoe we ermee om kunnen gaan. In mijn vooronderzoek voor mijn boek over trauma als basis voor karakterstructuren, vond ik drie boeken het meest relevant.
Drie boeken van Gabor Maté die je moet kennen
Gabor Maté heeft meerdere bestsellers geschreven waarin hij zijn inzichten deelt. Drie van zijn meest invloedrijke boeken behandelen de gevolgen van emotionele onderdrukking, het belang van ouder-kind-verbinding en de impact van trauma op onze maatschappij.
Wanneer je lichaam nee zegt (2003, vertaling van When the Body Says No)
Dit boek laat zien hoe langdurige onderdrukte stress en het gebrek aan emotionele authenticiteit kunnen leiden tot lichamelijke ziekten. Mensen die nooit “nee” durven zeggen – vaak pleasers die iedereen tevreden willen houden – laten uiteindelijk hun eigen lichaam “nee” zeggen in de vorm van burn-out of andere aandoeningen. De les: het lichaam trekt aan de noodrem als de geest te lang over zijn grenzen gaat.
Laat je kind niet los (2004, vertaling van Hold On to Your Kids, co-auteur Gordon Neufeld)
Dit boek richt zich op ouders en opvoeders. Gabor Maté en Neufeld benadrukken dat kinderen verbinding en veilige hechting met hun ouders nodig hebben als basis. Ontbreekt deze connectie, dan zoeken kinderen compensatie, bijvoorbeeld in overmatige aansluiting bij leeftijdsgenoten of problematisch gedrag.
De mythe van normaal (2022, vertaling van The Myth of Normal)
In zijn meest recente werk schetst Gabor Maté hoe onze samenleving vol onzichtbaar trauma zit en hoe veel “normaal” gedrag eigenlijk een aanpassing is aan een ongezonde omgeving. Hij betoogt dat trauma wijdverspreid is – van gejaagdheid op het werk tot het verdoofd raken door sociale media – en dat genezing plaatsvindt door opnieuw verbinding te maken met onszelf en elkaar.
Zijn boeken tonen aan hoe trauma en aanpassing ons vormen. Maar hoe vertaalt dit zich naar gedrag in op het werk?
Hoe subtiel trauma leidt tot aangepast gedrag
Iedereen kent wel zo’n collega. Degene die zich vastbijt in details en nooit iets durft los te laten. Of juist de stille kracht die geen hulp vraagt – totdat hij ineens uitvalt. Of de collega die bij elke opmerking direct in de verdediging schiet, waardoor je uiteindelijk maar niks meer zegt.
We ergeren ons aan dit soort gedrag op de werkvloer, maar zelden vragen we ons af: waar komt dit vandaan? Dit zijn vaak patronen die iemand al sinds de jeugd met zich meedraagt.
Kleine, vaak onopgemerkte ervaringen uit de kindertijd zorgen ervoor dat iemand zich aanpast ten koste van zijn authenticiteit. Wat ooit nodig was om pijn of afwijzing te voorkomen, leidt als volwassene tot overlevingsgedrag: gedrag dat een energie-lek kan vormen voor collega’s, teams en organisaties.
Waarom houden we vast aan deze overlevingsstrategieën?
Authenticiteit versus hechting: het meest wijdverspreide trauma
Gabor Maté stelt dat ieder kind twee fundamentele behoeften heeft: attachment (verbondenheid of hechting) en authenticiteit (je ware zelf kunnen zijn). In een ideale situatie hoeven die twee niet met elkaar in conflict te komen. Een kind dat zich veilig hecht aan verzorgers én volledig zichzelf mag zijn, zal zowel verbinding als authenticiteit ontwikkelen.
Maar wanneer een kind ervaart dat bepaalde emoties of gedragingen de goedkeuring van zijn ouders in gevaar brengen, ontstaat er een innerlijk conflict. Omdat de behoefte aan verbinding essentieel is voor overleving – zonder de zorg van volwassenen kan een kind immers niet overleven – zal het kind onbewust altijd kiezen voor hechting boven echtheid. Met andere woorden: het past zijn gedrag aan om de band met de ouder veilig te stellen, ook al betekent dit dat het een deel van zichzelf moet onderdrukken of verbergen.
Gabor Maté verwoordt het als volgt: als een kind moet kiezen tussen “mijn gevoelens tonen en misschien de ouderlijke liefde verliezen” of “mijn gevoelens onderdrukken en verzorgd blijven”, zal het instinctief voor het laatste gaan. Het jonge kind leert dus al vroeg: bepaalde delen van mezelf zijn niet welkom, dus moet ik ze afsplitsen of verstoppen om geliefd en veilig te blijven.
Deze tragische ruil – authenticiteit inleveren voor acceptatie – vormt volgens Gabor Maté de basis van wat hij “het meest wijdverspreide trauma” noemt.
Overlevingsstrategieën op de werkvloer: oude patronen in een nieuwe omgeving
Subtiel trauma uit de jeugd uit zich op de werkvloer in gedrag dat we maar al te goed kennen. Dergelijke overlevingsstrategieën ontstaan niet zomaar. Ze vinden hun oorsprong in subtiel trauma: in het kind dat zich moest aanpassen om geaccepteerd te worden, en dat gedrag later (onbewust) meeneemt naar de werkvloer.
Maar waarom blijven we vasthouden aan deze aangeleerde reacties? Volgens Gabor Maté draait alles om de fundamentele keuze tussen hechting en authenticiteit. Hij stelt dat ieder kind twee fundamentele behoeften heeft: de behoefte aan attachment (verbondenheid of hechting) en de behoefte aan authenticiteit (je ware zelf kunnen zijn). In een ideale situatie hoeven die twee niet met elkaar in conflict te komen.
Een kind dat zich veilig hecht aan verzorgers én volledig zichzelf mag zijn, zal zowel verbinding als authenticiteit ontwikkelen. Maar de realiteit is vaak anders. Wanneer een kind het gevoel krijgt dat bepaalde emoties of gedrag de liefde of goedkeuring van zijn ouders in gevaar brengen, ontstaat er een innerlijk conflict. Authentiek zijn – voelen en uiten wat er van binnen leeft – kan dan botsen met geaccepteerd worden door de ouders.
Omdat de behoefte aan verbinding voor een kind van levensbelang is (zonder de zorg van volwassenen kan een kind immers niet overleven), zal het kind in zo’n conflict altijd kiezen voor hechting boven echtheid. Met andere woorden: het past zijn gedrag aan om de band met de ouder veilig te stellen, ook al moet het daarvoor een deel van zichzelf verbergen. Gabor Maté verwoordt het als volgt: als een kind moet kiezen tussen “mijn gevoelens tonen en misschien de ouderlijke liefde verliezen” of “mijn gevoelens onderdrukken en verzorgd blijven”, zal het onbewust altijd voor dat laatste gaan. Het jonge kind leert dus heel vroeg: ik moet bepaalde delen van mezelf afsplitsen of verstoppen om geliefd en veilig te zijn.
De tragische ruil – authenticiteit inleveren voor acceptatie – ligt volgens Gabor Maté aan de basis van wat hij “het meest wijdverspreide trauma” noemt.
Subtiel trauma: stel je niet zo aan
Het gaat hier mijns inziens niet om zware mishandeling of evident trauma, maar om subtielere ervaringen. Denk aan het kind dat telkens te horen kreeg “Stel je niet zo aan” als het verdrietig was. Of het kind dat merkte dat papa alleen blij was met hoge cijfers, en zich daarom ging schamen voor zijn eigen behoefte aan spel en creativiteit. Of het kind dat met een depressieve moeder opgroeit en concludeert: “Ik mag geen extra last zijn, ik moet braaf en zelfstandig zijn.” Al dit soort situaties – klein en ogenschijnlijk onschuldig – kunnen maken dat een kind onbewust stukjes van zijn authenticiteit prijsgeeft om aan de (vermeende) verwachtingen van de ouders te voldoen
Psychologisch gezien is dit een prachtig staaltje overlevingsintelligentie. Het jonge brein van het kind kiest de strategie die op dat moment het meest logisch is: aanpassen. Het lijkt misschien dat het kind “gewoon braaf” of “makkelijk” is, maar onder die gehoorzaamheid schuilt vaak een prijs. Zo’n kind ontwikkelt een vals zelf – een façade die aan de buitenkant alles goed doet, terwijl de eigen gevoelens en impulsen ondergronds gaan. De Britse psychoanalyticus D.W. Winnicott noemde dit het ontstaan van een false self, aangepast gedrag waarbij iemand de ware gevoelens verstopt om aan de verwachtingen te voldoen. Het false self is wat ik benoem als karakterstructuren.
Wat zegt de wetenschap hierover?
De impact van jeugdtrauma op de hersenen
Neurowetenschap en ontwikkelingspsychologie ondersteunen het beeld dat de jonge hersenen zijn extreem plastisch en gevoelig voor sociale feedback. Een kind is biologisch geprogrammeerd om zich te hechten aan verzorgers; het zal dus alles doen om in de gratie te blijven. Zelfs als dat betekent dat het kind zichzelf kwijtraakt. Dit mechanisme verklaart waarom zovelen van ons als volwassene moeten herontdekken wie we ten diepste zijn.
Trauma is te helen
Het goede nieuws? In het artikel Authenticity can heal trauma, stelt Gabor Maté dat trauma geheeld kan worden. Gabor Maté benadrukt dat herstel mogelijk is door bewustwording en door veilige relaties waarin iemand stap voor stap zijn ware gevoelens en behoeften weer kan toelaten. In mijn coachingstrajecten werk ik aan deze transformaties.
Stel niet uit tot morgen, en begin vandaag een coachingstraject. Neem vrijblijvend contact op:
Bronnen
Maté, G. (2003). When the Body Says No: The Cost of Hidden Stress. Toronto: Alfred A. Knopf Canada.
Maté, G. & Neufeld, G. (2004). Hold On to Your Kids: Why Parents Need to Matter More Than Peers. New York, NY: Ballantine.
Maté, G. (2022, December 11). Authenticity Can Heal Trauma: https://www.youtube.com/watch?v=pFLS1MTreGU . How To Academy
Maté, G. (2023). De mythe van normaal: trauma, ziekte en healing in een toxische cultuur (Ned. vertaling). Haarlem: Altamira.
Chapman, F.S. (2023, May 3). Choosing Between Authenticity and Attachment. Geplaatst op Psychology Today op 3 mei 2023; https://www.psychologytoday.com/us/blog/brothers-sisters-strangers/202305/choosing-between-authenticity-and-attachment; geraadpleegd op 6 maart 2025.
