In het Handboek Teamcoach en intervisie met de Authentieke Dialoog beschrijf ik een aantal oefeningen die helpen om psychologische veiligheid te vergroten in je team. Psychologische veiligheid is een kenmerk van een “gezonde community”: een organisatie die een werkgemeenschap vormt met elkaar, waarbij teamleden zich verbonden gaan voelen met een groter geheel.
Een van mijn klanten is de kraamzorgorganisatie DPK/Lunavi. Deze organisatie heb ik begeleid bij het uitrollen van werkgeluk. Eerst werden de twee teamcoaches opgeleid tot werkgelukdeskundige. Daarna vormden we geluksambassadeurs. Uitrollen van geluk betekent niet alleen gesprekken voeren over geluk, maar ook leren om een bedding te geven aan pijn zónder meegesleept te worden in slachtoffer-drama of meehuilen met de wolven, zoals ik eerder heb beschreven in mijn blog over pijnmanagement: 7 tips om te begeleiden en nodeloos pijn te voorkomen in je organisatie.
Gevorderde geluksambassadeurs
De geluksambassadeurs kraamzorgorganisatie DPK/Lunavi groeiden uit in de organisatie als een zelforganiserende kracht. Door regelmatig bij elkaar te komen en steeds meer te leren over werkgeluk. Doordat zij zich gingen gedragen als een groep die op een gevorderd niveau zelfreflectie en gesprekstechnieken aankunnen, heb ik met de geluksambassadeurs drie verschillende oefeningen kunnen doen die ik heb beschreven in mijn boek.
NB: in het Handboek Teamcoaching en Intervisie met de Authentieke Dialoog spreek ik de lezer aan als degene die de oefening uitlegt en begeleidt als facilitator.
Oefening 1: Compassievolle getuige
Een van de eerste principes is om te leren je op te stellen als ‘compassievolle getuige’. Deze oefening wordt gedaan in tweetallen. Ieder tweetal bestaat uit een A en een B. Benadruk in je toelichting op deze oefeningen dat B de compassievolle getuige is, die dus zonder oordeel luistert, geen advies geeft en alleen de taak uitvoert zoals de bedoeling is. Wissel van rol na enige tijd. Houd als facilitator de tijd bij en geef een seintje als er gewisseld moet worden, zodat ieder tweetal zich kan concentreren op de inhoud.
Hiervoor heb je de gelukscompetentie Presencing nodig: aanwezig zijn met een open hart. Deze gelukscompetentie staat beschreven in mijn boek Geluk op het werk? Train je gelukscompetenties!
Pijn onderzoeken in je Trigger en Respons
Een van de voorwaarden om een gezonde community te bouwen en in stand te houden is de bereidheid van teamleden om verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen respons op triggers.
Het principe van een trigger en respons komt uit de psychologie. Een trigger is iets dat gebeurt buiten een persoon, zoals een opmerking die iemand anders maakt. Een respons is de innerlijke reactie die automatisch ontstaat na deze trigger. Een automatische reactie kan zich voordoen in de vorm van irritatie, boosheid of verwarring. Het kan echter ook een reactie zijn van nieuwsgierigheid, verwachting of hoop.
Viktor Frankl, psychotherapeut en holocaust survivor, zei over trigger en respons: ‘Between stimulus and respons there is a space. In that space is our power to choose our response. In that respons lies our growth and our freedom.’
De automatische innerlijke reactie op een trigger van buitenaf wordt vaak als een soort oorzaak-gevolg gezien. Frankl stelt echter dat er een keuzemoment is tussen trigger en respons. Stel dat een trigger een opmerking van een ander teamlid is. Op het moment dat er in jou een gevoel van kwetsing of angst ontstaat, is de automatische neiging vaak om dit te projecteren op deze ander: ‘mijn gevoel komt door jouw opmerking’. Of: ‘als jij je zo gedraagt, zal ik ook geen openheid van zaken meer geven’.
In een gezonde community wordt een teamlid zich bewust van zijn of haar automatische respons door de innerlijke respons te onderzoeken. Om dit te kunnen onderzoeken, is ruimte nodig waarin deze respons als een innerlijke dialoog wordt verwoord en gedeeld. Om deze ruimte te creëren kun je een specifieke werkvorm gebruiken die we hier beschrijven.
Voorwaarde is een team op een gevorderd niveau, omdat er een fundament nodig is waarin teamleden elkaar de ruimte kunnen geven als mens. Verder moet er voldoende betrokkenheid en professionaliteit aanwezig zijn om naar elkaar te luisteren zonder dat teamleden verstrikt raken in een ongewenste bemoeienis of zich opgelaten voelen door ongewenste nabijheid.
Oefening 2 Ruimte geven aan de respons na de trigger
Verdeel de groep in tweetallen, in een A en B. Het verdient de voorkeur om tweetallen te vormen van teamleden die neutraal naar elkaar zijn, dat wil zeggen dat de één geen trigger vormt voor de ander.
A beschrijft aan B wat een trigger was. Dit kan bijvoorbeeld een gebeurtenis zijn (zoals: de bus gemist, iemand die je negeerde, er viel een glas kapot), of een opmerking van iemand. Als duidelijk is wat de trigger is, geeft B deze trigger aan A. B herhaalt dezelfde opmerking, of maakt een fysiek gebaar dat verwijst naar de trigger. A wordt bewust van zijn of haar innerlijke respons en vertelt:
— Wat zijn de eerste gedachten?
— Wat zijn de eerste gevoelens?
— Wat zijn de eerste reacties?
— Wat zijn de dieperliggende onvervulde behoeften?
Belangrijk: B stelt zich op als compassievolle getuige. Het is van belang dat er noch afkeuring wordt gegeven, noch goedkeuring. B blijft neutraal. Er hoeft niets te worden opgelost, geheeld of gecoacht. B laat A zoveel mogelijk in zijn of haar ruimte. Wel kan B een ondersteunende rol bieden aan A om te reflecteren op zijn of haar innerlijke dialoog. Dit doet B door de innerlijke dialoog van A samen te vatten. B begint met de zin: ‘Je vertelt jezelf…’ en vult deze zin aan met de samenvatting.
Wat leeft er in jou?
Onderstaande is oefening geschikt als de groep is zo ver gevorderd is, dat er voldoende onderlinge intimiteit en veiligheid is. Je kunt nu tweetallen vormen waarin A vraagt aan B: ‘Wat leeft er in jou?’ B kan antwoorden geven over wat hem of haar bezig houdt, waar B zich zorgen over maakt of waar zijn of haar verlangen naar uitgaat.
Dit is een oefening voor gevorderden, omdat er een fundament nodig is waarop teamleden elkaar de ruimte kunnen geven als mens. Er is daarin voldoende betrokkenheid en professionaliteit aanwezig om naar elkaar te luisteren zonder dat teamleden verstrikt raken in een ongewenste bemoeienis of zich opgelaten voelen door ongewenste nabijheid. Uiteraard bepalen de teamleden zelf wat ze willen delen met elkaar.
De teamleden moeten bereid zijn zich voor elkaar open te stellen en contact te hebben van mens tot mens. Ook is het belangrijk dat ze zich opstellen als compassievolle getuige, zoals is eerder beschreven. Er hoeft niets te worden opgelost, geheeld of gecoacht. A luistert wél met een betrokken en open hart, zonder oordeel en laat B zoveel mogelijk in zijn of haar ruimte.
Deze oefening past bij het niveau van een gevorderde groep in de Authentieke Dialoog, waar deelnemers het achterste van hun tong durven te laten zien, en waar deelnemers de boodschap van de ander ook bij de ander kunnen laten.
Oefening 3: Gehoord worden door empathisch samenvatten
Als compassievolle getuige is het van belang dat er noch afkeuringen worden gegeven, noch goedkeuringen is. B blijft neutraal. Wel kan B een ondersteunende rol bieden aan A om te reflecteren. Dit doet B door A samen te vatten in de taal van de geweldloze communicatie als A antwoord gegeven heeft op de vraag: Wat leeft er in jou?
Juist vanwege de neiging om vanuit het eigen referentiekader naar een ander te luisteren, is het belangrijk om elkaar goed te horen. Ook is het gevoel ‘gehoord te worden’ een belangrijke menselijke behoefte. Om dit te ondersteunen, is de onderstaande oefening handig. Ik gebruik het als coach in een coaching sessie zodat de coachee vrijuit kan praten en gehoord wordt. Het klinkt als een simpele oefening. Echter, soms is het goed om de deelnemers te laten oefenen door de moeilijkheidsgraad in het vertellen en horen van boodschappen op te voeren.
Bonus oefening
A krijgt 1 minuut om iets te vertellen aan B. A wil iets vertellen dat hij of zij lastig vindt. B is stand-in voor die persoon. A vertelt dus als het ware zijn of haar boodschap aan degene waar B representant voor is. De enige taak van B is te luisteren en daadwerkelijk in de diepte van zijn of haar hart te horen wat A wil vertellen. B geeft dan terug wat hij of zij vanuit het hart gehoord heeft, en checkt bij A of dit klopt. Als dit niet klopt, dan vult A aan en geeft B weer terug wat hij gehoord heeft. Net zolang tot de boodschap correct is overgekomen.
Vervolgens wissel je van rol. Doe twee rondes per tweetal. Laat de tweetallen ‘opwarmen’ door A eerst een prettige boodschap te laten vertellen en terug te horen. Wissel van rol. Daarna vertelt A een boodschap die moeilijker is. Blijf benadrukken dat B hier een dienende rol heeft voor A: het ondersteunen in het horen van een boodschap.
