Dader-slachtoffer gedrag ofwel dader-slachtoffer dynamiek. Wat is dat? En waarom is het belangrijk om er inzicht in te verkrijgen, wat kan het oplossen? Herken de manager die zijn macht misbruikt. Of die manipulatieve collega die de onschuld zelve lijkt? Of het teamlid dat slachtoffer speelt? Wat beweegt teamleden die ja zeggen en nee doen en in die latente weerstand gaan zitten? En hoe krijg je daar beweging in?
Ik benoem de dader-slachtoffer dynamiek als context, want zonder slachtoffer is er geen dader en andersom. Hoe fijn zou het zijn om voorbij de dader-slachtoffer dynamiek weer bij de eigen authenticiteit te komen?
Die authenticiteit zit in ons en begon bij het kind dat we ooit waren. Ons ‘innerlijk kind’ heeft volop onschuld, levenslust en zin in het leven. Door de ervaringen die dat kind heeft meegemaakt tijdens het opgroeien, wordt dat gedrag aangepast. Omdat er behoefte is aan authenticiteit en sociaal erbij horen.
Het kind, dat afhankelijk is van de ouders/verzorgers, geeft vaak authenticiteit op als het erbij horen in gevaar komt. Dan wordt een overleving ontwikkeld die automatisch wordt. Een dergelijke overleving wordt ook wel een karakterstructuur genoemd (geïnspireerd op het gedachtengoed van Wilhelm Reich). Het zijn diep gewortelde overlevingspatronen, die we willen ontmantelen om de authenticiteit naar boven te halen die daar wordt ingekapseld.
Laten we eerst inzoomen op de dader-slachtoffer dynamiek, zodat we begrijpen hoe uit die spiraal kan worden gestapt om weer bij de authenticiteit te kunnen komen.
Wanneer is iemand de dader?
Een persoon in de dader-slachtoffer dynamiek wordt vaak als ‘dader’ beschouwd wanneer hij of zij schade toebrengt aan zichzelf of anderen, of dit nu opzettelijk of onbedoeld gebeurt. Deze schade kan zowel fysiek als psychisch van aard zijn en kan variëren van kleine incidenten tot gebeurtenissen waardoor een medewerker op non-actief wordt gezet. Wat de dader onderscheidt, is het feit dat hun acties, bewust of onbewust, schadelijke gevolgen hebben voor anderen of zichzelf.
Wanneer spreken we van slachtoffer?
Iemand in de dader-slachtoffer dynamiek wordt als een ‘slachtoffer’ beschouwd wanneer zij zichzelf ervaren als hulpeloos of machteloos in de context van de schadelijke gebeurtenis. Slachtoffers vertonen vaak sterke stressreacties als gevolg van wat hen is overkomen. Deze reacties kunnen variëren van angst en verdriet tot woede en verwarring. Sommige slachtoffers vertonen noodmechanismen zoals dissociatie (een gevoel van onthechting van de realiteit) en bevriezen (verlies van vermogen om te handelen) als een manier om met de kwetsende ervaring om te gaan.
Zowel in één persoon als tussen personen
Daders voelen zich soms slachtoffers en andersom. Het is belangrijk op te merken dat zowel dader-slachtoffer dynamiek voor zowel de dader als slachtoffer psychische schade meebrengt. De dader kan innerlijke conflicten en schuldgevoelens ervaren, vooral als ze zich bewust zijn van de schade die ze hebben veroorzaakt. Aan de andere kant kunnen slachtoffers te maken krijgen met emotionele en psychologische gevolgen van de schade die hen is toegebracht. De dader-slachtoffer dynamiek kan zich tegelijkertijd afspelen in één persoon als tussen personen. Dat zie je bijvoorbeeld specifiek bij enkele karakterstructuren die hun woede naar anderen op zichzelf richten, of de autoriteit buiten zichzelf leggen (dus de ander dader maken) en tegelijkertijd zich tegen deze autoriteit verzetten.
Overlevingsstrategieën van dader en slachtoffer
De dader-slachtoffer dynamiek wordt verder gecompliceerd door emotionele reacties en overlevingsstrategieën die zowel daders als slachtoffers kunnen ervaren.
De dader kan geplaagd worden door schaamtegevoelens, angst voor sociale verachting, schuldgevoelens en een knagend slecht geweten. Als overlevingsstrategie kan de dader proberen schadelijke daden te ontkennen door te beweren dat ze het niet wisten of dat het hen nooit is verteld. Soms nemen ze de schade die ze anderen hebben toegebracht niet waar of proberen ze hun gedrag te rechtvaardigen door te verwijzen naar een hoger ideaal. Het kan ook voorkomen dat daders het slachtoffer beschuldigen of minachten om hun eigen verantwoordelijkheid te ontlopen.
Bij het slachtoffer kunnen er eveneens complexe overlevingsstrategieën ontstaan. Slachtoffers kunnen hun impulsen onderdrukken om zich te verweren, zich juist onderwerpen aan de situatie, of de ‘ontvangen’ schade ervaren als een terechte straf (eigen schuld). Soms verachten ze zwakte en willen ze zichzelf niet zien als zwak, wat kan leiden tot ontkenning van de pijn en de schade die ze hebben opgelopen. Slachtoffers kunnen zich ook identificeren met de behoeften van de dader en de dader in bescherming nemen, waardoor ze moeite hebben om zich los te maken van de dader, zelfs als dat in hun eigen belang is. Ze kunnen (schijn)harmonie verkiezen boven het aangaan van een conflict dat kan ontstaan als ze voor zichzelf opkomen.
In de complexe dans van de dader-slachtoffer dynamiek hebben we zowel de strategieën van het slachtoffer als die van de dader gezien. Kwetsing kan een gevoelloosheid veroorzaken die iemand afsnijdt van hun eigen emoties en anderen om hen heen. Dit heen en weer pendelen tussen de rol van dader en slachtoffer kan leiden tot een negatieve dader-slachtoffer spiraal, waarbij anderen ongewild in deze dynamiek worden meegezogen.
Uit de dader-slachtoffer spiraal
Hoe kunnen we uit deze spiraal stappen? Hieronder volgen enkele stappen die kunnen helpen.
- Erken het deel in jezelf als slachtoffer en het deel in jezelf als dader. Dit begint met het erkennen van de verschillende rollen die je in bepaalde situaties hebt aangenomen;
- Erken zowel de ontstane schade als je persoonlijke aandeel in het toebrengen van schade. Dit vereist eerlijkheid tegenover jezelf en het vermogen om verantwoordelijkheid te nemen voor je eigen acties;
- Laat zelfcompassie toe en voel de schuld en schaamte bij jezelf. Het is belangrijk om te begrijpen dat deze gevoelens natuurlijk zijn, maar ze mogen je niet gevangen houden. Leef mee met het leed van slachtoffers, inclusief jezelf als slachtoffer;
- Geef jezelf wat je gemist hebt. Dit kan betekenen dat je jezelf liefde, zorg, begrip en steun geeft, net zoals je dat van anderen zou verwachten;
- Overweeg concrete genoegdoening van de dader te vragen, of je in te zetten voor het vereffenen van de schade, bijvoorbeeld door een goede daad te verrichten. Het streven naar rechtvaardigheid kan een belangrijke stap zijn in het genezingsproces;
- Werk aan het ontwikkelen van gezonde autonomie, het aangeven van gezonde grenzen en het leren van constructieve relaties. Dit omvat ook zelfrespect opbouwen en het ontwikkelen van vaardigheden voor conflicthantering;
- Vindt professionele begeleiding in de vorm van een transformatiecoaching die je helpt om dieperliggende gedragspatronen bij jezelf te transformeren naar helpende gedragspatronen. Kijk op https://veroniquekilian.nl/trajecten/transformatie-coaching voor meer informatie.
Kortom, om uit de dader-slachtoffer spiraal te komen, is het van cruciaal belang om te werken aan het versterken van vitale delen van jezelf en het verschil te leren tussen ongezonde angsten (illusies) en gezonde angsten waardoor je verantwoorde risico’s neemt. Dit proces van zelfreflectie, acceptatie en groei kan langdurig en uitdagend zijn, maar het opent de deur naar effectiviteit, persoonlijke groei en een meer gebalanceerde interactie met anderen. Het is een reis die begint bij zichzelf, maar die uiteindelijk ook anderen ten goede komt.
Aanpakken en doorbreken
Om de dader-slachtoffer dynamiek effectief aan te pakken en te doorbreken, is het essentieel om empathie, begrip en ondersteuning te bieden aan zowel daders als slachtoffers. Dit kan de vorm aannemen van individuele coaching, teamcoaching of conflictbemiddeling/mediation.
Het begrijpen van deze complexe reacties en overlevingsstrategieën is essentieel voor het bieden van effectieve ondersteuning aan zowel daders als slachtoffers. Het vergt een gevoelige en holistische benadering om deze diepgewortelde patronen te doorbreken en te werken aan herstel van relaties voor beide partijen. Dit proces vereist vaak professionele begeleiding en kan aanzienlijke tijd en inspanning vergen; het is een belangrijke stap op weg naar het bevorderen van gezonde relaties en het verminderen van het emotionele schade dat voortkomt uit de dader-slachtoffer dynamiek.
Bevrijding
Bevrijding uit dader-slachtoffer overlevingsgedrag hoeft niet zwaar te zijn, het kan ook met plezier. Dat doen we in de jaartraining ‘Leven vanuit Essentie’. Deze jaartraining bestaat uit 6 bijeenkomsten. De overlevingspatronen die we in de loop van ons leven hebben opgebouwd, bedekken vaak onze levenslust; energie gaat vast zitten, we houden ons onterecht in. In plaats van dat we ons volledige potentieel benutten, kunnen we blijven hangen in oude patronen waardoor levensenergie ophoopt. In deze jaartraining gaan we ons weer verbinden met het leven dat in ons en door ons heen wil stromen.
Meer informatie en aanmelding:
Over Veronique Kilian
Sinds ik de jaartraining Leven vanuit Essentie geef, waarin we overlevingsmechanismes doorbreken die zijn gebaseerd op de karakterstructuren, ben ik me aan het verdiepen in de dader–slachtoffer dynamiek op de werkvloer. Deze dynamiek is een complex en vaak verwarrend aspect van overlevingsgedrag. Deze overlevingsmechanismes ontstaan vaak al vroeg in de kinderjaren en speelt zich later uit op de werkvloer. Dat kan heel subtiel, in de onderstroom. Maar ook weerbarstiger, explicieter. Het zorgt vaak voor frustraties in teams.
In 2016-2017 certificeerde ik voor Opstellingen volgens Rupert bij Bärbel Renaud, zodat ik klanten beter kon faciliteren om uit hun overlevingsmechanismen te stappen. Bij Yvonne Sep verdiepte ik me in de karakterstructuren om de overlevingsdynamiek beter te begrijpen. Overlevingsgedrag zie je ook veel terug in teams. Het begrijpen van deze dynamiek is van cruciaal belang om gedrag te begrijpen en door te pakken. Bronnen waar ik uit geput heb voor bovenstaande zijn de boeken van Rupert, de opleiding Opstellingen volgens Rupert en de ervaringen met klanten uit mijn praktijk.
