Transactionele Analyse (TA) is ontwikkeld door psychiater Eric Berne en helpt mensen om bewuster te leven, verantwoordelijkheid te nemen en meer autonomie te krijgen. TA geeft inzicht in de manier waarop we communiceren, welke patronen daarin schuilen en hoe we – vaak onbewust – reageren vanuit oude overtuigingen en rollen. Dit bewustzijn is essentieel voor coaches, omdat het niet alleen helpt om coachees te begeleiden in hun persoonlijke en professionele groei, maar ook om dynamieken binnen teams en organisaties beter te begrijpen.
In mijn vierde boek vertel ik hoe je belemmerende patronen op het werk kan transformeren. Ik gebruik hiervoor de karakterstructuren om overlevingsgedrag te beschrijven. Interessant is wat er gebeurt in teams als je hier ook de invalshoek van transactionele analyse op loslaat. Lees hieronder hoe je dit toepast om beter in je kracht te staan.
Transactionele Analyse: communiceren vanuit drie ego-posities
Volgens Transactionele analyse heeft ieder mens drie ‘ego-posities’ waaruit we denken, voelen en communiceren:
De Ouder: Bestaat uit normen, waarden en overtuigingen die we overgenomen hebben uit onze opvoeding en omgeving. Dit kan zich uiten in:
- De Kritische Ouder: Beoordelend, vermanend of belerend. Bijvoorbeeld: “Dat doe je verkeerd.”
- De Zorgende Ouder: Helpend en ondersteunend, soms té zorgzaam, waardoor de ander geen verantwoordelijkheid hoeft te nemen.
Het Kind: Bestaat uit spontane emoties en vroege ervaringen en kent verschillende vormen:
- Het Vrije Kind: Speels, spontaan en creatief.
- Het Aangepaste Kind: Gehoorzaam of juist rebels, afhankelijk van eerdere ervaringen met autoriteit.
- Het Angstige Kind: Reageert vanuit oude pijn of trauma’s en voelt zich snel afgewezen of onzeker.
De Volwassene: De meest bewuste en autonome positie, waarbij men nuchter reageert en keuzes maakt op basis van feiten en inzichten.
Het aangepaste of angstige kind kan baat hebben bij Innerlijk Kind coaching. In mijn blog over Innerlijk Kind Coaching leer je meer over de andere soorten Innerlijk Kind en hoe je de 3P’s toepast om terug te komen in je kracht.
Macht en onmacht: de dynamiek van boven- en ondermacht
In het boek Verbindend communiceren, hoe dan? laat Hester Macrander zien hoe Transactionele Analyse kan helpen bij het begrijpen van de dynamiek tussen mensen. Deze methode biedt inzicht in de invloed van macht, kracht, ondermacht en onmacht binnen communicatie en interacties.
Macht betekent dat je keuzes hebt en anderen keuzes kunt geven. Dit kan formele macht zijn (zoals een leidinggevende), maar ook informele macht, bijvoorbeeld door kennis of ervaring.
Wanneer iemand echter vanuit bovenmacht handelt, ontstaat er dwingend gedrag. Dit kan leiden tot autoritair handelen, afdwingen of juist rebellerend gedrag of (passief) agressief gedrag. Mensen met die vanuit een karakterstructuur de macht buiten zichzelf zoeken geven zo hun innerlijke autoriteit weg. Ze conformeren zich of vermijden conflicten, waardoor ze geen gebruik maken van hun eigen kracht.
Aan de andere kant zijn er mensen die als kind de ‘ouder van de ouder’ moesten zijn. Zij hebben geleerd om verantwoordelijkheid over te nemen en zullen eerder macht gebruiken om af te dwingen. Dit kan zich uiten in een directieve manier van leidinggeven of in het (onbewust) controleren van collega’s.
Naast bovenmacht en eigen macht, bestaat er ook ondermacht. Dit komt voor in teams en organisaties en is te herkennen aan gedragingen als klagen, bondjes vormen of zich verschuilen achter excuses. Collega’s geven de verantwoordelijkheid uit handen en blijven in de slachtofferrol. Een ander voorbeeld van ondermacht zie je bij leiders die pleaser-gedrag tonen. Zij vermijden confrontaties, houden de harmonie koste wat kost in stand en nemen geen effectieve beslissingen.
Wanneer onmacht toeslaat, verdwijnt betrokkenheid
Wanneer iemand te veel stress ervaart of een vroeger trauma wordt geactiveerd, kan hij of zij in onmacht terechtkomen. Dit leidt vaak tot het gevoel geen invloed meer te hebben op de situatie, wat de betrokkenheid vermindert.
In teams of organisaties kan dit zich op verschillende manieren manifesteren. Apathie kan zichtbaar worden wanneer medewerkers alleen nog het hoogstnoodzakelijke doen en zich verder nergens meer om bekommeren. Uitspraken als: “Ik doe alleen wat er van mij gevraagd wordt, verder interesseert het me niet meer,” kunnen hierop duiden. Onverschilligheid ontstaat wanneer initiatief verdwijnt en medewerkers zich afzijdig houden, bijvoorbeeld met reacties als: “Het maakt toch niet uit wat ik doe, er verandert toch niets.” Slachtofferschap is herkenbaar aan het toewijzen van schuld aan externe factoren en het vermijden van verantwoordelijkheid, wat blijkt uit opmerkingen als: “Het management luistert toch niet” of “De collega’s werken ook niet mee, dus waarom zou ik moeite doen?”
De reis naar je kern, de reis naar je kracht
Kracht is de sleutel om uit macht- en onmachtpatronen te stappen. Wanneer iemand zich bewust wordt van deze dynamieken en regie neemt over zijn of haar eigen handelen, kan iemand terugkomen in de eigen kracht. Wie in zijn kracht staat, communiceert open, constructief en in verbinding met anderen.
De innerlijke Volwassene: kracht is te leren
Kracht is te leren. Het helpt als je dan je positie weet te vinden als Volwassene. Niet alleen de transactionele analyse geeft hiervoor handvatten. In Geluk op het werk? Train je gelukscompetenties beschrijf ik bij de gelukscompetentie Persoonlijk Leiderschap een aantal kenmerken van de Innerlijke Volwassene:
De innerlijke volwassene:
- heeft emoties, maar laat die niet domineren en verdraagt dat hij niet onmiddellijk krijgt wat hij wil;
- werkt aan zijn innerlijke kompas en maakt geen verwijten;
- aanvaardt verschillende visies van andere mensen en blijft daarover in contact met hen;
- voelt zich verantwoordelijk voor het oplossen van zijn eigen probleem en gunt de ander ruimte ditzelfde te doen;
- houdt vast aan zijn principes, zelfs als het hem niet populair maakt
- is in staat voorbij zichzelf te kijken naar het totaalbeeld van reacties en tegenreacties.
Als transformatiecoach zie ik mensen die terugkomen in hun kracht weer hun eigen autoriteit oppakken. Door het trainen van gelukscompetenties krijgen ze toegang tot meer zelfvertrouwen, nieuwe inzichten en meer werkgeluk. Daardoor gaan ze (weer) floreren. Ik zag hoe zij weer overvloed gingen aantrekken. Deuren gaan open – binnen of buiten de organisatie – en nieuwe kansen doen zich voor.
Communiceren vanuit de Volwassene: praktische tips
Volgens de transactionele analyse ontstaat effectieve communicatie en samenwerking wanneer mensen vanuit de Volwassen ego-positie handelen. Dit betekent dat zij rationeel, realistisch en in het hier en nu reageren, zonder verstrikt te raken in oude patronen van macht en onmacht. Hieronder volgen enkele praktische inzichten die zijn geïnspireerd op de toepassing van transactionele analyse uit het boek over Verbindend communicatie. en strategieën om volwassen communicatie binnen teams en organisaties te bevorderen.
Hoe om te gaan met rebellerend gedrag?
Rebellen die tegen de macht ingaan, blijven vaak hangen in een ‘blijven-schoppen-energie’. Dit gedrag kan voortkomen uit onverwerkte boosheid of oude ervaringen. Het is belangrijk dat zij leren afstemmen op wat voor anderen belangrijk is en constructief bijdragen.
Hoe versterk je mensen in ondermacht?
Ondermacht kan zich uiten in projecties op leidinggevenden, zoals: “Die zal wel niet luisteren” of “Die streeft alleen eigenbelang na.” Mensen die handelen vanuit onmacht hebben een keuze te maken. Door regie te nemen over hun eigen werkgeluk, kunnen ze weer gaan floreren. Dat betekent dat er deuren kunnen openen – binnen of buiten de organisatie.
Hoe kunnen mensen met bovenmacht echte verbinding maken?
Voor degenen die handelen vanuit bovenmacht is de uitdaging om zichzelf als mens te laten zien. Dit is moeilijk voor mensen die vanuit hun karakterstructuur in de bovenmacht gaan zitten. Het vraagt om kwetsbaarheid en het loslaten van de ouder-rol zonder terug te vallen in de kind-rol.
Voorbeelden hoe je uit de Ouder- of Kind positie stapt
De transactionele analyse geeft handvatten hoe je uit de ouder- of kind positie kans stappen. Hieronder vind je enkele voorbeelden.
Een leidinggevende merkt dat een teamlid zich afhankelijk opstelt en steeds bevestiging zoekt.
Herken de machtsdynamiek en benoem deze zonder oordeel
- Oplossing: In plaats van in de Zorgende Ouder-rol te blijven, kan de leidinggevende zeggen: “Ik zie dat je vaak bevestiging vraagt. Wat heb jij nodig om hier zelf een keuze in te maken?”
- Effect: De medewerker wordt uitgenodigd om meer vanuit de Volwassene te reageren.
- Doorbreek ondermacht door verantwoordelijkheid terug te leggen
Een medewerker klaagt veel en zoekt steun bij collega’s om ‘tegen’ de leidinggevende te zijn.
Doorbreek ondermacht door verantwoordelijkheid terug te leggen
- Oplossing: In plaats van mee te gaan in het klagen of te vermijden, kan een collega reageren met: “Wat zou jij zelf kunnen doen om dit te verbeteren?”
- Effect: Dit brengt de persoon uit de Kind-rol en terug in een actieve, volwassen houding.
- Werk met behoeften en kracht in plaats van macht
Een manager heeft de neiging om besluiten af te dwingen, maar merkt weerstand in het team.
Werk met behoeften en kracht in plaats van macht en stimuleer Volwassen communicatie door open vragen te stellen
- Oplossing: In plaats van eenzijdig besluiten op te leggen, kan hij of zij vragen: “Wat hebben jullie nodig om dit te laten werken?”
- Effect: Dit creëert ruimte voor dialoog en samenwerking vanuit kracht in plaats van opgelegde macht.
- Stimuleer Volwassen communicatie door open vragen te stellen in plaats van te sturen. Vragen zoals: “Wat denk jij?” Nodig de ander uit tot reflectie: “Wat zou een goede volgende stap zijn? Help de ander verantwoordelijkheid te nemen: “Wat is binnen jouw invloed?”
Werken aan duurzame teamtransformatie
Wil je de communicatie en samenwerking binnen jouw team naar een hoger niveau tillen? Als teamcoach en transformatiecoach help ik teams en organisaties om vastgeroeste patronen te doorbreken en meer vanuit autonomie en kracht te handelen. Door bewust te worden van Transactionele Analyse en de handvatten toe te passen, leren teams om bewust en effectief te communiceren, waardoor conflicten verminderen en samenwerking wordt versterkt. Wil jij met jouw team werken aan duurzame verandering en groei? Neem contact met me op en ontdek wat ik voor jullie kan betekenen!
